Een tarot als poort tot het heilige: The Shining Tribe Tarot

Berthe van Soest

Naar artikelen
Naar homepage

Mijn man is predikant. Hij heeft een kledingstuk bedacht dat nog niet bestond. Het is een doophemd, een linnen hemd dat je draagt onder je kleren. Je draagt het wanneer je iets belangrijks doet, als je een examen aflegt, trouwt of wanneer je naar het ziekenhuis moet. Je borduurt of beschildert het hemd zelf. Mijn man borduurde er met onbeholpen steken een vuurrode ChiRo op, een P met een kruis erdoor, een teken van Christus. En hij tekende met textielkrijt een boom aan het water.

De droomachtige, primitief aandoende beelden uit de tarot van Rachel Pollack zijn even hulpeloos en kwetsbaar getekend als de symbolen op het doophemd van mijn man. Armen lijken op stokjes, een gele lichtschijn is niet meer dan een gele rand en een diepe poel lijkt op een inktvlek. Inspiratie voor haar tarot haalt Pollack uit de kunst en religie, pre-historische natuurvolken, het sjamanisme en haar joodse wortels. Symbolen uit al deze tradities zijn rijkelijk vertegenwoordigd in het spel. Ze ontdekte symbolen in kunstboeken, maar ook op pelgrimages en queestes, ver weg en dichtbij haar huis in de buurt van de Hudsonrivier in Amerika. Herkenbaar, dit mixen  van religieuze tradities. Bij mij staan Maria en Isis gezusterlijk op de tafel. Ik ga zondags naar de kerk en doe iedere maand een maanviering uit een Keltische mysteriereligie.

Rachel Pollack is een tarot-deskundige. Ze schreef o.a. ‘De 78 Graden der Wijsheid’. Ook is ze romanschrijfster. Ze won de World Fantasy Award met ‘Godmother Night’. Verder schreef ze een godsdienst-historisch werk: ‘The Body of the Goddess’ Haar tarot heet ‘The Shining Tribe Tarot’. De titel van de tarot (‘De schitterende stam’) slaat op de ‘stam’ van waarzeggers, magiërs, shamanen, paranormaal begaafden en zieners die kaarten, stokjes en glazen bollen gebruiken om te spreken met God en daarmee anderen en zichzelf gidsen. De naam is bedoeld als een geuzennaam. Tarotisten en zieners worden vaak gezien als leugenaars en hebben een lage status in de samenleving. “The Shining Tribe” is een opvolger van een eerdere tarot, “The Shining Woman Tarot” die teveel de indruk wekte uitsluitend voor vrouwen te zijn. Een paar afbeeldingen op de kaarten zijn veranderd en het begeleidende boek is uitgebreid.

Bomen, rivieren, vogels en stenen

Pollack laat zich inspireren door prehistorische kunst van natuurvolken omdat zij in de natuur het heilige ervoeren. Het is Pollacks wens dat wij eerbied hebben voor de natuur, dat ook wij de aarde als heilig beschouwen en de natuur niet uitbuiten. Daarom neemt Pollack beelden uit de natuur als dragende symbolen van de Kleine Arcana: bomen, rivieren, vogels en stenen.

Staven zijn bij haar Trees (bomen). Ze staan voor het vuur van de zon, dat heeft kunnen wortelen in de aarde. Bomen symboliseren groeikracht en optimisme. Er zijn bomen die tot volle wasdom komen, groot, stevig en zelfbewust (10 of Trees) en bomen die wiegen van kinderen dragen ( 5 of Trees). Boomkruinen kunnen naar elkaar toebuigen en zo een veilig onderdak vormen (4 of Trees). Wortels kunnen elkaar raken en zo een symbool zijn voor mensen die elkaar vinden (2 of Trees). Er zijn ook corrupte bomen, aangetast door een boze Lilith en bezeten door een slang (9 of Trees).De vernietigende kracht van vuur krijgt ook een plaats. Op de afbeelding van 8 of Trees springt een vrouw over een brandend huis. ‘Ga weg, ga weg’ schreeuwt het beeld de kijker toe, ‘verlaat wat niet met vuur gered kan worden’.

Bij het element water legt Pollack het accent op verandering. De statische Bekers worden bij haar ‘Rivers’. Rivieren beginnen, meanderen en monden uit. Het gaat hier om het loskomen van rigide patronen (2, 4, 5 en 8 of Rivers).  Het gaat in deze serie ook om het in contact  komen met het peilloze diepe mysterie in onszelf (Place of Rivers). Verbeelding krijgt ook een  plaats, de blijdschap om fantasieën die alle kanten opstromen. Of juist verdriet om het teveel aan fantasie, de noodzaak voor het zoeken naar een bedding (6 of Rivers).

Vogels (Birds) verbeelden het element lucht. Vogels brengen met hun scherpe snavels conflicten, maar zij inspireren met hun gezang. Daarom hoort kunst, muziek en literatuur hier thuis. Vogels lijken een verbinding te hebben met de goden, omdat ze de hemel invliegen. Zo heeft dit element een relatie met profetische boodschappen van de goden. Niet alleen verbinden vogels onze wereld met de bovenwereld, ze verbinden deze wereld ook met de onderwereld, de wereld van de dood. Er zijn namelijk vogels die dood vlees eten. 5 of Birds beeldt dit uit. Gieren cirkelen over het dode lichaam van een sjamaan, uit wiens hoofd licht straalt.  De gieren willen zijn vlees weg eten zodat lichtgevende botten zullen overblijven. Het dode moet weg, bedoelt Pollack hiermee, zodat het levende tevoorschijn kan komen.

Het element aarde wordt verbeeldt door Stones (stenen) in plaats van de traditionele pentakels of munten. Te zien zijn bergen, die hemel en aarde verbinden, grote staande stenen, tempels van steen en grotten. De gebruikelijke thema’s in deze serie zijn: werk, veiligheid en discipline, maar bij Pollack hoort hier ook spiritualiteit bij. Zo hoort ook divinatie in deze serie thuis. In de wereld om ons heen, in het materiële, in sporen, stokjes, schelpen en stenen kunnen we tekenen van het heilige vinden, die richting geven (6 of stones).

De natuurbeelden die Pollack gebruikt als dragende symbolen zijn heldere en veelzijdige beelden die de elementen goed uitdrukken. Ze bieden zowel ruimte aan de onderwerpen die traditioneel aan bod komen in de series als aan Pollack’s eigen accenten. Bovendien hebben alle vier de natuurbeelden een plaats verworven in de mythische wereld, waardoor zij in ons binnenste resoneren. We kennen vogels als boodschappers uit de hemel. We kennen de mysterieuze standing stones en bergen die het middelpunt van de wereld vertegenwoordigen. We hebben weet van rivieren die uit het paradijs stromen en bomen die kennis en leven geven zoals de noorse Yggdrassil waar Odin de Runen kreeg.

De hofkaarten zijn bij Pollack ‘Vision Cards’ (visioen of visie kaarten). Ze zijn, naast divinatie, bedoeld voor meditatie en geleide visualisatie om een dieper begrip te krijgen van de vier elementen. Elke eerste kaart van een serie hofkaarten begint op een plaats. Op de eerste kaart in het element water is een poel water te zien, waar een vrouw naast zit te mediteren of te bidden. Dat Pollack de elementen op een plaats laat beginnen past in de kabbalistische traditie waarin alles ontspringt in het paradijs: de heiligste plek die je kunt bedenken.

Hinderlijk in het gebruik is dat de beelden op de kaarten vaak niet onmiddellijk spreken. Soms zijn de tekeningen niet duidelijk, soms is de symboliek onbekend. Het is met Pollack’s symbolen als met de ChiRo op het doophemd van mijn man. Je moet weten dat dit Christus symboliseert, wil het je wat zeggen. De teksten uit het begeleidende boek bij The Shining Tribe zijn nodig om de beelden tot leven te wekken. Sommige beelden echter zijn heel geslaagd. Sterk uitgebeeld is The Devil (XV): een rode, lange figuur staat in een smalle ruimte, de muren vlak om hem heen. Obsessies en angsten voelen benauwd, of je geen kant op kan; alleen vóóruit, uit de benauwdheid. Haar Fool (O) is bijzonder zorgeloos. The Hanged Woman (XII) hangt, maar is omringd door speelgoed omdat overgave, in de ogen van Pollack, speels en vreugdevol is.

Heling en vernieuwing

Het accent ligt in deze tarot op heling door vernieuwing en transformatie. Inspiratie uit haar eigen traditie vindt ze hierbij in Rabbi Luria, een kabbalistisch mysticus uit de 17e eeuw. Hij zegt dat onze wereld bestaat uit scherven: lijden, dood en pijn. Toen God de wereld schiep zond Hij het licht in vaten, die konden het licht niet bevatten en braken. Het licht verspreidde zich en is verborgen in de scherven. Het is onze taak om het licht uit de scherven op te delven en de wereld en onszelf te helen (9 of Rivers). Luria noemde deze taak ‘Tikkun Olam’: het herstellen van de wereld in zijn perfecte staat. Pollack dicht:‘Wanneer de oceaan zich gevuld heeft met tranen / dan zal de verlosser komen/ Wanneer wij de oceaan geheeld hebben / zullen we hem vullen met licht’ (9 of rivers – blz.159).

Het einddoel, de perfectie waar Pollack naar streeft is te zien op the World – Shining Woman. Hier staat een dansende figuur, een beeld van vervulling. De vrouw danst in het niets, in een witte leegte. Deze leegte heeft eveneens de contouren van een dansende figuur. De witte dansende figuur die er wel en niet is betekent voor Pollack perfectie.

In de serie van de Trees vindt heling en vernieuwing plaats door een optimistische, vertrouwende levenshouding te verkrijgen. In rivers gaat het om laten losstromen wat vastgeraakt is. Vernieuwing in het element lucht vindt plaats door te rusten in de zon (4 of Birds), te dromen onder de maan (6 of Birds) of door het genadeloze pikken van de gieren in dode, onbegraven lichamen (5 of Birds). In het element aarde geschiedt genezing in het verborgene, in het donkere, het mysterieuze. Lagen van genezende waarheid kunnen opgediept worden uit de beelden van tarotkaarten (6 of Stones). Of heling vindt plaats in een grot met op de muren tekeningen van gesluierde figuren die tot leven lijken te komen: ‘Ze komen te voorschijn, ze komen te voorschijn,  de donkere, verborgen genezers’ (5 of Stones blz. 212). Pollack raadt aan om deze kaart mee te dragen of op een altaar te zetten en contact te maken met de vreemde wezens op de kaart om een genezingsproces op gang te brengen of te versnellen. Zozeer gelooft ze in de helende kracht van de beelden en meditatie.

In de Grote Arcana is het accent op heling en vernieuwing te zien aan ‘The Spiral of Fortune’ traditioneel het Rad van Fortuin. Pollack maakt van het Rad, dat een cyclische op- en neergang verbeeldt, een spiraal. Ze laat de nek van een vogel uit de gesloten cirkel breken. Zo verbeeldt ze dat het mogelijk is om ons te bevrijden uit uitzichtloze situaties en ons gedrag te vernieuwen. Ze wil breken met de rondgang van het Rad. ‘Bij tijden lijkt het dat we rond en rond gaan in cirkels, vastgelopen in dezelfde situatie, zonder uitweg. Deze kaart suggereert dat deze cirkels in werkelijkheid een spiraal zijn, en dat we eruit zullen breken als we volhouden’  (blz. 50).

Een missie

Rachel Pollack heeft een tweevoudige missie. Ze wil de spelers van haar tarot duidelijk maken dat verandering en vernieuwing mogelijk is. Daarnaast wil ze hen de heiligheid van de aarde laten zien en voelen, zodat ze de natuur meer respecteren. Wat de heiligheid van de natuur betreft wil Pollack het liefst dat we ervaren dat de stomme aarde tot ons spreekt: bijvoorbeeld in een vlucht vogels, wier vlucht je op kunt vatten als een teken aan jou. Dan zouden we, aldus Pollack, het gevoel kunnen krijgen dat de wereld, de fysieke aarde, ons erkent. Zo raadt ze ook aan landschappen te  beleven als heilige lichamen, b.v. ronde heuvels als borsten. Naast oude tempels laat Pollack zulke natuurbeelden veelvuldig in haar tarot zien en legt ze uit in het boek.

The Shining Tribe Tarot past met deze opvatting van de heilige, bezielde aarde in de Romantiek. Dit is een stroming uit de kunst en de filosofie aan het eind van de 18e en het begin van de 19e eeuw. Haar aanhangers verzetten zich tegen de eenzijdige nadruk op de ratio (het denken) van de filosofie in die tijd: de Verlichting. Dit leidde namelijk tot de visie dat de natuur slechts een instrument is voor de mensen; een voorwerp om te gebruiken. Bovendien viel door de nadruk op de ratio de vanzelfsprekende verbinding met het goddelijke weg die op het gevoel gebaseerd is. Romantici halen daarom de gevoelskant van de mens naar voren. De realiteit zien ze als iets dat bezield is, als spiritueel. Ze willen de verloren gegane band met de natuur herstellen door op pelgrimage te gaan en queestes te houden. Net als Pollack willen zij de eenheid van mens en natuur  beleven. Toch vraag ik me af of de natuurvolken hun afhankelijkheid van de natuur wel zo fijn vonden. Naast het goede wat de natuur biedt zijn er immers ook de aardbevingen en de droogte. Zou de verbinding tussen het heilige en de natuur niet een wensdenken zijn dat Pollack terugprojecteert op de prehistorische natuurvolken? Een wens tot een feit uit vroeger tijden maken, geeft de wens meer kracht en status. De kans dat de missie slaagt, wordt hiermee groter.  Pollack kent dit fenomeen. Ze reflecteert op het nut van valse oorsprongclaims wat betreft de tarot en andere mysterietradities (VIII- XV) Er is echter geen reflectie op haar eigen claim dat bij natuurvolken een grote verbinding zou zijn tussen het aardse en het heilige en dat zij dit prettig zouden vinden.

Er is een conflict in deze tarot te herkennen. Dit conflict vloeit voort uit de tweevoudige missie van Pollack. Enerzijds is zij geïnspireerd door religie en kunst van natuurvolken, die ons terugbrengen naar een cyclische omgang met de natuur. Anderzijds wil Pollack, aansluitend bij haar joodse wortels, de wereld en  onszelf vervolmaken Hierdoor geïnspireerd wil ze juist breken met cyclische patronen. Ze is daarmee  gericht op een toekomst waarin de cyclus niet herhaald wordt, zodat de natuur verlaten en overstegen wordt. Dit is een lineair denken, denken gericht op een einddoel. De cyclische en lineaire denkwijze zijn tegengesteld aan elkaar en leveren dus een conflict op. Beide denkwijzen zijn echter legitieme sporen die tot het heilige leiden. Gelukkig heb je bij het spelen van het spel weinig last van dit conflict. Je trekt nu eens een kaart die aanspoort tot vernieuwing en dan eens een kaart die het cyclische benadrukt. Zo gaat het in het leven. Nu eens is het ene nodig en dan het andere.

Wat is nu Pollacks grootste verlangen en passie? Die is te zien op The Lovers (VI). Daar omhelzen een engel en een mens elkaar, terwijl de spatten er van afvliegen. Het goddelijke en het menselijke komen hier samen en verbinden zich. Pollack verlangt naar een innige verbinding met het heilige. Dit zie ik ook bij het doophemd van mijn man: de wens om het heilige dichtbij te hebben, tot op je huid. Voor hem is het doophemd een omhulling met Christus. Ook ik verbind het heilige met mijn leven door Isis en Maria die op mijn werktafel staan. Dit zijn verschillende manieren om contact te leggen met het goddelijke. Nu de vanzelfsprekende collectieve verbinding met het heilige is weggevallen door de Verlichting, leggen we zelf, individueel de verbinding. Pollack’s tarot is een hedendaags pogen om contact te leggen met het goddelijke; een tarot als poort tot het heilige.